🇮🇷#پژوهش_ادملاوند edmolavand@
꧁꧂🌼꧁꧂🌼꧁꧂
🌍#مازندران_شناسی
🌾شــالـــــی (بینج ، شلتوک)،شالیـــزار (شالیجار)، تیــم جار( خزانـه)،
تــیـــم کَندی، شـالـــی نِـــــشاء،شـالـــی نِـــــشاء،شــالـــی وجیــن، شــالـــی دِرُو ، کَمِـل کـوپــا
🔵(قسمت اول)
📌کشاورز شالیکار ِ هزارجریبی ، در زمان قدیم چون میزان سرمایِ منطقه بالا بود ، بیشتر برنج کوهی 《 گِردِ دُونه، کوهی دُونه 》 می کاشتند امروزه بخاطر کاهش دما، در روستاهای پایین دست ، برنج طارُم هاشمی کِشت میکنند چون این شالی ِ گرم و مناسب منطقه یِ گرمسیری و هم محصول دهی ِ آن خوب هست . ولی در روستاهای بالادست و ییلاق یعنی منطقه یِ سردسیر ، برنج کوهی یا گِردِ دُونه می کارند برنج کوهی در شرایط آب و هوایی سرد محصول می دهد .
📌قبل از اینکه تیم یا بذر را پاکیزه کنند یا بشویند، زمینِ تیمجار(خزانه) را آماده می کنند با دست ، گیاهان و علف های هرز را از ریشه خارج می کنند به خاکِ زمین تیمجار ، کود حیوانی یا شیمیایی و گیاه گزنه و پَیلِم اضافه می کنند این کار باعث تقویت و حاصلخیزیِ خاک میشود و در مقابل نهال شالی ، مرغوب خواهد شد نازک و لاغر نمیشود. ( ممکن است گزنه بخاطر داشتنِ اسید و گیاه آقطی بخاطر تلخ بودن ، نقش آفت کُش و دور کردنِ حشرات را ایفا کنند) ، در این هنگام داخل تیمجار ، آب میریزند تا زمین باتلاقی شود گل و لای یک دست با بافت نرم به وجود بیآید .
📌کشاورزان ِ شالیکارِ هزارجریب ( تبرستانِ) مازندران ، در اردیبهشت ماه یعنی ، یک ماه یا سی روز بعد از بهار برای نهال نِشائی که داخل خزانه پلاستیکی تولید میشود ، یا اواسط بهار یعنی چهل و پنج روز بعد از بهار برای نهال ِ شالی که به روش قدیمی و سُنّتی روی زمین بدون پوشش و سرپناه تولید می شود، شروع به آماده کردنِ نهال شالی ِ نِشائی و زمین ِ شالیزاری می کنند.
📌بعد از آماده شدنِ تیمجار ، بذر شالی《 تیم یا بینج 》 را به کمک سینیِ چوبیِ گود به نام 《دُمپاش یا دُنپاش》 پاک و تمیز می کنند تا آشغال و پوسته های اضافی《 کَفه》 و بذر علف های هرز مانند 《 وَلمِزک یا کالدِمبه 》 جدا شود تا دوباره داخل شالیزار رشد نکند . بعد بذر شالی را با آب می شویند تا تمام آشغال ِ اضافی از آن خارج شود ، مجدداً بذر شسته شده را داخل یک دیگ ِ پر از آب ریخته ، بعد از گذشتِ یک روز ، آب ِ آن را دور می ریزند .
📌در زمان گذشته روی قسمتی از زمین گیاه آقطی ( پَلِم ، پَیلِم)، قرار می دادند و بذر یا تیم ِ شسته شده را روی آن می ریختند و دوباره روی بذر را با گیاه آقطی می پوشاندند .
📌امروزه بذر یا تیم شسته شده را داخل چند تا کیسه می ریزند ، کیسه های حاوی بذر را روی چند تا چوب یا تخته قرار می دهند البته زیر و روی کیسه ،مقدار مناسبی گیاه آقطی قرار می دهند تا گرم شود، روی کیسه های حاوی تیم یا بذر ، آب وِلَرم 《 لولِک اُ》 می ریزند با تکرار ِ این کار ، بعد از سه الی چهار روز ، بذر شالی جوانه می زند (نوج زَنده) .《به این نکته باید توجه شود که اگر مقدار ِگیاه آقطی، خیلی زیاد باشد دمایِ شالی بالا رفته و خیلی گرم می شود (یعنی شالی تُ یُرنه ) و افزایش دما باعث می شود شالی خراب( یا شِت) شود 》 برای رفع این مشکل ، گیاه آقطی را از روی کیسه بر می دارند و آب سرد روی کیسه یِ حاوی بذر میریزند . هنگامی که بذر شالی جوانه زد نیز روی آن آب سرد( بِچا اُ) می ریزند . باید مراقب باشیم بذر زیاد ریشه نزند و در داخل یکدیگر تنیده نشود نچسبد در این صورت جداسازی بذرها و کاشتن آنها دشوار خواهد بود .
📌بعد از آن ، بذر یا تیم را به تیمجار انتقال می دهند و می کارند ، هنگام پخش کردن ِ بذر داخل تیمجار با یک وسیله ای مانند لوله ، روی خاک ِ نرمِ تیمجار می کشند تا یکنواخت و میزان و صاف و یک دست شود . اگر چاله ای وجود داشته باشد بذر شالی یا تیم رشد نمیکند .
📌بعد از کاشتنِ بذر شالی( تیم) داخل تیمجار، اگر تیمجار یا خزانه بدون پوشش و سرپناه باشد یعنی طبیعی در هوای آزاد و در معرضِ تابش ِ مستقیم نور آفتاب قرار گیرد یک ماه طول ( از وسط اردیبهشت تا وسط خرداد ) زمان می برد تا بلند و آماده شود . در این روش نهال نشائی بهتر و سرحال تر تولید میشود .
اگر تیمجار به شکل خزانه پلاستیکی یعنی مثل گلخانه با پوشش پلاستیک باشد بیست تا بیست و پنج روز طول می کشد بذر تبدیل به نهال نشائی شود.
✍️ خانم فاطمه آشکاران از روستای لایی رودبار _هزارجریب مازندران
#فاطمه_آشکاران
#لایی_رودبار
#پژوهش
#ابوالفضل_وکیلی
─═༅𖣔❅ ⃟ ⃟ ﷽ ⃟ ⃟ ❅𖣔༅═─
💥#پژوهش_ادملاوند
@edmolavand
📚#آوات_قلمܐܡܝܕ
📡✦࿐჻ᭂ🇮🇷࿐჻𖣔༅═─
🌍#مازندران_شناسی
🌾شــالـــــی (بینج ، شلتوک)،شالیـــزار (شالیجار)، تیــم جار( خزانـه)،
تــیـــم کَندی، شـالـــی نِـــــشاء،شـالـــی نِـــــشاء،شــالـــی وجیــن، شــالـــی دِرُو ، کَمِـل کـوپــا
🔵(قسمت دوم)
📌شالیکار هزارجریبی ،همزمان با کاشتن بذر شالی(تیم) در تیمجار ، زمین شالیزاری را هم آماده می کند ، دور تا دور ِ هر خَویز ( یعنی هزار متر مربع ) را با انباشتنِ علف و ساقه های خشک گیاهان و گِل ( تیل ) ، مَرز 《 سامُون》 درست میکند . جریان آب رودخانه را به داخل ِ شالیزار هدایت میکند بعد به کمک تراکتور و تیلِر( یا اِزال و حِفت یعنی گاو آهن سنّتی ) زمین را شخم میزند تا گِل و لای یک دست ( تیل، لِچه تیل ) درست شود تا زمین ِ شالیزاری باتلاقی شود .
📌خرداد ماه ، زمان ِ کندِن و انتقال نهال نِشائیِ شالی از تیمجار و خزانه 《 یعنی هنگام تیم کَندی 》 به زمین باتلاقیِ شالیزار می باشد . کشاورز شالیکار به کمک کارگرها، دسته های نهال شالی را در محدوده های مختلف زمین پخش می کنند و نشاء می کنند .
📌از این زمان تا موقع برداشت ، همیشه باید داخل زمین آب باشد تا نهال شالی رشد کند تا صاحب خوشه ها یِ حاویِ دانه های سفید ِبرنج در مغز و وسط بذر + لایه سبوس در قسمت میانی + پوسته و غلاف ضخیم بیرونی بنام شَلتوک ) شوند.
📌همچنین اگر هنگامِ رسیدنِ خوشه یِ برنج ( سَر بَکشیئِن) ، بارندگیِ هوا زیاد باشد و موقعِ تشکیل ِ دانه های برنج داخل خوشه ، میزان تابش نور آفتاب کم باشد و دما و درجه حرارت هوا پایین باشد میزان ناباروریِ گَرده برنج افزایش پیدا میکند دانه های برنج پوک میشود.
📌برای اینکه خوشه ها حاویِ دانه های شالی یا برنج سفید شوند به آب و تابش مستقیم نور آفتاب نیاز دارند برای این منظور از آب رودخانه یا چاه استفاده میکنند ، در مقابل نباید بارندگی صورت بگیرد یا دمای هوا کاهش پیدا کند.
📌اگر زمین آب کافی نداشته باشد، خوشه ها دارای پوسته یِ بیرونی یا شلتوک ولی بدون ِ دانه های سفیدِ برنج خواهند شد یعنی خوشه ها پوک و توخالی خواهند شد که به زبان محلّی هزارجریبی یعنی خوشه ، به 《 چَکو 》 تبدیل شده است .
📌کشاورز شالیکار ، ماه های تیر و مرداد ، وجین کردن را شروع می کند علف های هرز مخصوصاً (کالدِمبه) را بر می دارند (دانه های گرد سیاه رنگ داخل برنج سفید هنگام ِ پختن، 《 چِکا》یا تخم و بذر ِ کالدِمبه می باشند اگر علف هرز کالدمبه بر داشته نشود کیفیت و قیمت محصول برنج را کاهش می دهد ).
📌چنانچه مزرعه یِ شالیزار دچار آفت( کرم ساقه خور ) نشود ، سرانجام در شهریور ماه یا کمی زودتر هنگامی که خوشه ها دارای بذر شدند و محصول رسید ، شالی را به کمک کارگرهای دروگر با دست درو می کنند ، چون زمین های شالیزاری هزارجریب، کوچک هستند کمباین به سختی می تواند داخلش حرکت کند دور بزند و برگردد .
📌بخاطر همین دسته های درو شده را یکجا جمع می کنند به کمک کمباین به بذر و دانه های شالی یا شلتوک (برنج با پوسته بیرونی ) و کَمِل ( ساقه های خشک برنج) تبدیل می کنند .
✍️ خانم فاطمه آشکاران از روستای لایی رودبار _هزارجریب مازندران
#فاطمه_آشکاران
#لایی_رودبار
#پژوهش
#ابوالفضل_وکیلی
─═༅𖣔❅ ⃟ ⃟ ﷽ ⃟ ⃟ ❅𖣔༅═─
💥#پژوهش_ادملاوند
@edmolavand
📚#آوات_قلمܐܡܝܕ
📡✦࿐჻ᭂ🇮🇷࿐჻𖣔༅═─
📚پژوهشگر اسناد خطی، تبارشناسی و فرهنگ عامه، شاعر و سخنران، مدیر پژوهش ادملاوند و آوات قلم