🇮🇷#پژوهش_ادملاوند edmolavand
📍کَندوج
✍️کَندوج، در زبان طبری و طالشی به اتاقی گفته می‌شود که شالی درو شده را تا زمان خرمن در آن گذارند. کندوج اتاقکی است مخصوص نگهداری خوشه‌های شلتوک که بر روی چهار یا شش پایه قرار دارد.
کندوج‌ها در گذشته گالی پوش یا کلشی بوده‌است.[۱] کندوج در زبان گیلکی سازه‌ای است که شالیکاران از آن برای نگهداری و انبار کردن ساقه‌های شالی استفاده می‌کنند.[۲]
کندوج، واژه‌ای است در زبان تالشی که با نامهای دیگر محلی در گویش گیلکی کوندوج، کوندیج، کوروج، کوتی و کوتام در گیلان و غرب مازندران از آن نام برده می‌شود و سازه ای است که شالیکاران شمالی از آن برای نگهداری و انبار کردن ساقه‌های شالی استفاده می‌کنند، کندوج عابدینی در موزه میراث روستایی گیلان، قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین کندوج ایران است، این کلمه در زبان طبری وجود ندارد و اسم‌های دیگری دارد.
📎مشخصات فنی سازه
عکسی از یک کندوج شیروانی در روستای خلیفه محله رودسر - زمستان ۱۳۸۶ خورشیدی
سکوی چهارگوش کندوج، مربعی شکل و به طول و عرض ۳ تا ۴٫۵ متر، به ارتفاع ۱٫۵ متر فقط از یک سو باریکه راهی برای ورود دارد. پهنای این سکو تااندازه‌ای زیاد است و از چهار گوشهٔ آن، چهار ستون مخروطی به ارتفاع ۲٫۵ متر بالا می‌رود. بر روی این ستون‌ها که از گل خام و رسی است، چهار قطعه از تنهٔ درخت که به صورت منشور بسیار قطور تراش داده شده، کار گذاشته می‌شود و واشان‌های قطور چهار سویه ساختمان بر روی این منشورها استوار گردیده، بر روی آنها چوب‌های قطور میخ می‌کنند تا خوشه‌ها را بتوانند روی آنها انبار نمایند.
بام این بنا هم که از گیاه مخصوصی به نام لی پوشیده شده به شکل منشور کله قندی است. عمومأ پوشش سقف کندوج را کلوش (ساقهٔ برنج)، گالی (نوعی گیاه مردابی) و به ندرت لت پوش (تختهٔ تبر تراش‌خورده) و نیز امروزه سقف کندوج را از شیروانی حلب می‌سازند.
برای رفتن به بام فقط از نردبان استفاده می‌شود. از کف کندوج نیز برای دانه کردن خوشه‌ها بهره گرفته می‌شود.
گفتنی است که در بالای بام پوشالی و مخروطی شکل کندوج، گمج (نوعی ظرف لعابی از جنس خاک رس) را وارونه می‌گذارند و به دین وسیله مانع ورود آب باران از انتهای سقف به داخل کندوج می‌شوند. از مهم‌ترین مزایای کندوج، بالاتر بودن آن از سطح زمین می‌باشد که باعث می‌گردد با آب باران یا طغیان رودخانه و رطوبت زمین به محصول برنج آسیبی وارد نسازد و باعث فاسد شدن برنج نگردد و از سوی دیگر از نفوذ حیوانات موذی به خصوص موش به داخل انبار برنج پیشگیری می‌نماید.
از ویژگی‌های بارز معماری بومی در ساخت کندوج این است که در میانهٔ آن هواکشی جهت جریان هوا تعبیه می‌شود که سبب خشک شدن برنج می‌گردد.
بنا به تجربیات و شنیدارها اگر شلتوک برنج در کندوج بماند، پخت و طعم جالبی خواهد داشت. گفتنی است برای کشیدن برنج به کندوج از چوب دو شاخه شبیه دوخالنگ یا چنگک که به شکل عدد هفت می‌باشد استفاده می‌شود که یک سرش وصل به طناب است و سر دیگر را در برنج دَرز فرومی‌کنند و از زمین به بالای کندوج می‌کشند.
📚منابع
- تلخیصی از نامه فرهنگستان/ بهار ۱۳۸۰ - شماره ۱۷؛ نویسنده: کتابی، احمد صفحهٔ ۷۲
- هزار توی معماری بومی گیلان زمین/ خانی خلیفه محله، داوود
- واژه‌نامه بزرگ تبری
- فرهنگ گیلکی منوچهر ستوده
- کندوج؛ یادگار معماری بومی شمال :https://article.tebyan.net/170572/كندوج-يادگار-معماري-بومي-شمال
- ↑ نصری اشرافی، جهانگیر (١٣۸۱). واژه‌نامه بزرگ تبری. به کوشش حسین صمدی و سید کاظم مداح و کریم الله قائمی و علی اصغر یوسفی نیا و محمود داوودی درزی و محمد حسن شکوری و عسکری آقاجانیان میری و ابوالحسن واعظی و ناصر یداللهی و جمشید قائمی و فرهاد صابر و ناعمه پازوکی. تهران: انتشارات احیا کتاب. ص. صفحه ۱۷۰۲ جلد سوم.
- ↑ ستوده، منوچهر (١٣۹۵). فرهنگ گیلکی. فرهنگ ایلیا. ص. صفحه ۲۵۳.
کندوج ، انبار و سازه اصلی حفظ و نگهداری برنج می باشد
💥کندوج چیست؟
کندوج ، انبار شالی برنج است، اتاقکی که در ارتفاع بالا ساخته می شد و در گذشته برنج را پس از برداشت در آن نگهداری می کردند تا در زمان مناسب ، آن را سفید نموده و مصرف نمایند.
کندوج، ۴ پایه چوبی دارد و اتاقک هرمی شکل آن نیز از دو متر به بالاتر از سطح زمین ساخته می شود.
کندوج ها بستگی به توانایی کشاورزان ، در اندازه های کوچک یا بزرگ ساخته می شد. کشاورزی که زمین بیشتر و محصول بیشتری داشت، کندوج بزرگ تری نیز داشت .
کندوج عابدینی در موزه میراث روستایی گیلان ، قدیمی ترین و بزرگ ترین کندوج ایران است.
موزه میراث روستایی گیلان زیر نظر یونسکو اداره می شود .
کندوج نام های دیگری دارد که مهم ترین و پر کاربرد ترین واژه دیگر آن، کوندوج است.
علت اصلی ساخته شدن کندوج در ارتفاع بالا
علت اصلی بالاتر بودن کندوج از سطح زمین ، رطوبت بالای شمال است.
در گذشته که ایزوگام و عایق کاری به شکل کنونی وجود نداشت و در هوای پر رطوبت شمال که اگر یک متر، زمین را می کندید به آب چاه می رسیدید، باید سازه ای وجود می داشت که بتوان برنج را هم از رطوبت حفظ کرد و هم از باران های سیل آسایی که گاهی، خانه و محصول کشاورز را به شدت در معرض خطر قرار می داد، در امان نگاه می داشت.
بنابراین کندوج ها، با همان سبک و الگوی خانه های گیلانی اصیل ایران، در ارتفاع و بر روی پایه های چوبی ساخته شدند تا کشاورز را از گزند چنین تهدیدهای پر رطوبتی حفظ نماید.
البته قرار داشتن برنج در کندوج و در ارتفاع بالا، مزایای دیگری نیز دارد که می توان به در امان بودن برنج از شر حیوانات ( موش ، مار و حیوانات خانگی) و هم گردش و تهویه هوای مناسب تر اشاره کرد.
چوبی که در پایه کندوج به کار رفته است ، هم چون عایقی در برابر رطوبت زمین شمال عمل می کند
ساختمان کندوج برنج چگونه است؟
پی و اساس کندوج ، بر چهار چوب گرد و کلفت است. سپس بر روی این چوب ها، چهار پایه کلفت و قطور دیگر قرار دارد. شکل این پایه ها ، به صورت مخروط است. این پایه های چوبی ، عایق اصلی بین اتاقک کندوج و رطوبت زمین هستند. سپس بر روی این چهارپایه ، اتاقکی قرار می گیرد. جنس اتاقک از کاه گل، چوب ، الوار یا تخته است. سقف هم بر روی این اتاقک قرار می گیرد و ساختمان کندوج را کامل می کند.
سقف کندوج برنج ، با کلوش پوشانیده می شد . کلوش همان ساقه خشک شده برنج است. از گیاه مردابی گالی نیز استفاده می شد.
سقف کندوج برنج
سقف کندوج ، معمولا از ساقه برنج ( که محلی ها به آن کلوش می گویند) ساخته می شد. گیاهی به نام گالی در مرداب ها وجود دارد که از آن هم برای ساخت سقف کندوج استفاده می شد.
ساختن سقف کندوج تخصص خاصی داشت و معماران مشخصی می توانستند که این کار را انجام بدهند. کار هر کسی نبود. کاه ها می بایست با روش خاصی بر روی کندوج قرار داده می شدند. اگر این کار به درستی صورت نمی گرفت، با بارش های شدید باران در گیلان ، آب به داخل کندوج نفوذ می کرد. شکل هرم گونه کندوج سبب می شد که زهر شدت باران کاسته بشود. گویی نیزه ای رو به آسمان که لشکر سربازان باران را به کناره هایش هدایت می کرد و مانع نفوذ باران به داخل کندوج می شد. در بالای کندوج نیز یک گَمَج (گماجدون = ظرف سفالی ) قرار داده می شد. بنابراین آب، به هیچ صورت نمی توانست به داخل کندوج نفوذ کند.
برنج ها در داخل کندوج، احساس خوبی داشتند. احساس خوبی از امنیتی که کندوج و سقف آن برایشان به ارمغان می آورد.
با پیدایش حلب و افزایش کاربرد آن ، سقف کندوج ها ( همانند دیگر خانه های شیروانی در شمال ) ، به حلب تغییر جنسیت داد. دیگر از کاه استفاده نشد. اما همان شکل هرم گونه کندوج باقی ماند.
در بالاترین نقطه کندوج برنج، یک ظرف سفالی قرار داده می شود تا آب باران، به هیچ صورتی نفوذ نکند
کندوج چگونه از برنج محافظت می کند
برنج خوراک درجه یک موش هاست. مخصوصا برنج درجه یک گیلان. موش ها ، عاشق برنج هستند. آنها برنج ایرانی را خام خام می خورند. ( برخلاف برنج خارجی که اگر صد کیلو بگذارید جلوی موش، لب به یک دانه اش هم نمی زند!) پرندگان هم که از مشتریان همیشگی برنج ایرانی شمال بوده و هستند. حشرات هم می توانند در لای ساقه های خشک برنج خانه کنند. همچنین برنج درو شده ای که هنوز ساقه دارد ، یک تختخواب راحت و گرم و نرم برای مارهای شمال است. به همه اینها ، رطوبت را هم اضافه کنید. آن هم رطوبت 100 درصد شمال. چه از آب باران و چه از سوی زمین.
کندوج برای شلتوک برنج، یک موهبت است. کندوج از شلتوک در مقابل همه این موارد دفاع می کند. کندوج، محافظ برنج در طولانی مدت است.
فضای شاه نشین زیر کندوج برنج ، فضایی دلنشین و دلچسب برای خانواده کشاورز بود.
کاربری فضای شاه نشین زیر کندوج برنج
در زیر کندوج ، فضای شاه نشین کندوج قرار داشت. از آن فضا استفاده های گوناگونی انجام می شد. هم محلی برای استراحت کشاورز و خانواده اش و هم محلی برای کار آنها بود. کار به معنای تولید صنایع دستی .از حصیر و سبد و زیر سفره ای و زیرقابلمه ای گرفته تا کارهای دیگر. حتی دسته پیازها را هم برای مصرف سالیانه در زیر آن آویزان می کردند. یا کدوها . در واقع محلی برای خشک کردن هم به حساب می آمد. ماهی شور هم در صندوق های زیر آن گذاشته می شد.
در کنار همه این موارد، صاحب کندوج می توانست با خانواده یا مهمانان خویش، در زیر سایقه کندوج بنشیند و ازفضای اطراف خویش لذت ببرد. از وزش باد در لابلای درختان تبریزی و صنوبر و در خنکای نسیم باد صبا در شمال . در واقع محلی برای استراحت و به زبان حالا، پیک نیک هم به حساب می آمد.
کندوج هایی که سقف گیاهی دارند، نیاز به هواکش مستقیم ندارند؛ برخلاف کندوج هایی با سقف حلبی.
چگونگی تهویه کندوج
کندوج هایی که سقف آن با ساقه خشک شده برنج ( کلوش) پوشانیده می شد، نیاز مستقیم به هواکش نداشتند؛ چرا که انتقال هوا از لابلای گیاه به صورت طبیعی انجام می شد.
اما بعدتر که سقف کندوج های برنج به فلز حلب تغییر یافت، نیاز به هواکش مستقیم وجود داشت. علت آن بود که حلب در زیر گرمای تابش مستقیم آفتاب ، داغ می شود . حال اگر هواکش ای وجود نداشته باشد ، برنجی که در داخل آن قرار دارد، دم می کشد و پخته می شود. ( در واقع خراب می شود)
به زبان دیگر ، برنجی که برداشت شده خیس است . منظور از خیس بودن برنج، رطوبتی است که در سبوس و ساقه و خود برنج وجود دارد. در نتیجه اگر سقف حلبی کندوج ها ، هواکش ای نمی داشت ، شبیه به ظرف دم کش برنج عمل می کرد و برنج را می پزاند. بنابراین بر بالای کندوج هایی با سقف حلبی ، معمولا یک یا دو هواکش قرار داده می شد. جهت این هواکش ها نیز به سمت پایین قرار داده می شد تا آب باران به داخل کندوج وارد نشود.
کندوج در جایگاه انبار غذای اصلی کشاورز
در گذشته ، کارخانه های شالیکوبی به شکل کنونی وجود نداشت. در شمال کشور ، نان و گندم هم به گستردگی زمان کنونی ، مصرف نمی شد. کشاورزان باید در طول سال برنج مصرف می کردند. تفاوتی نداشت که صبحانه ، ناهار یا شام باشد. برنج ، غذای اصلی کشاورزان شمال بود. بنابراین باید به روشی این برنج را نگهداری می کردند.
کندوج ها به همین منظور ساخته شده بودند. آنها شلتوک برنج را برای مدت طولانی نگهداری می کردند. البته برنج به صورت پوست کنده در کندوج قرار داده نمی شد. بلکه دانه های برنج با همان لایه سبوس شان نگهداری می شدند. حتی با ساقه هایشان. علت این بود که ماندن برنج در پوست ش یا ساقه اش، ماندگاری آن را افزایش می دهد.
به هر حال غذای خانواده کشاورز در طول سال، از همین کندوج تامین می شد و از این نظر نیز کندوج ها دارای اعتبار زیادی پیش اهالی خانه روستایی بود.
کندوج برنج در رودسر ؛ در کنار خانه و مزرعه کشاورز
سرنوشت کندوج
با افزایش مصرف نان و تغییر ذائقه مردم ، دیگر کشاورز نیازی نداشت که شلتوک برنج را برای مدت طولانی نگهداری نماید. کارخانه های شالی کوبی نیز، به سرعت پوست برنج را می کندند و آن را سفید می کردند. با گران تر شدن قیمت برنج، دیگر نگهداری آن هم برای کشاورز با زحمت بیشتری همراه شد. مهاجرت روستایی ها به شهرها و کاهش جمعیت ثابت روستاهای شمال نیز ، نیاز به نگهداری طولانی مدت برنج را کاهش داد.
ماهیت برنج هم از کالایی که برای مصرف سالیانه کشاورز بود ، به کالایی که با فروش آن ، درآمد برای کشاورز حاصل می شد، تبدیل پیدا کرد. یعنی در حال حاضر داد و ستد برنج ، سود بیشتری از خوردن آن برای کشاورز دارد.
همه اینها سبب شد که رفته رفته ، استفاده از کندوج ها کمتر و کمتر بشود و در این سال ها، خارج از موزه ها، دیگر اثر زیادی از کندوج های گیلان یافته نمی شود. مگر به تعداد کم و انگشت شمار در هر روستا که درون آن هم ، جز خاطره ای از شلتوک های نازنین برنج ایرانی ، چیز دیگری یافت نمی شود .
پیشنهاد ساخت کندوج های مدرن
البته از سوی دیگر ، همین از رده خارج شدن کندوج ها ، سبب شده است که عطر برنج ها نیز کمتر بشود و مردم دیگر نتوانند از بو و رایحه بیشتر برنج های قدیمی ایرانی بهره مند بشوند؛ (در مقاله چرا برنج ها ، عطر و بو ندارند بیشتر توضیح داده ایم ) بنابراین پیشنهاد می شود که مهندسان کشاورزی و سازه های عمرانی و معماری در کشاورزی ، به کارکرد کندوج ها و نقش آنها در بهره وری برنج، توجه بیشتری نمایند و تلاش کنند که با به روز کردن کارایی آنها در زمان حال، کندوج های مدرن را تولید نمایند تا خط تولید برنج ایرانی ، کیفیت و بهره وری بیشتری را تجربه نماید و بیشتر از حتی گذشته ، ارتقا یابد و به قله دلخواه تری برسد.
─═༅𖣔❅ ⃟ ⃟ ﷽ ⃟ ❅𖣔༅═─
#پژوهش_اِدمُلّاوَند
@edmolavand
#آوات_قلمܐܡܝܕ
http://mohsendadashpour2021.blogfa.com
#پژوهش_تحقیقات_میدانی
#یافته_های_شفاهی
#تبارشناسی_نسب_نامه
#بازخوانی_خوانش_اَسناد
#معرفی_نویسندگان_پژوهشگران
#بازنگری_سنت_های_مازنی
#قومنگاری_آنتروپولوژی_انسان_شناسی
📡✦࿐჻ᭂ🇮🇷࿐჻𖣔༅═─
📚پژوهشگر اسناد خطی، تبارشناسی و فرهنگ عامه، شاعر و سخنران، مدیر پژوهش ادملاوند و آوات قلم