پژوهشگر محسن داداش پور باکر

🇮🇷#پژوهش_ادملاوند edmolavand@

﷽ن و القلم و ما یسطرون
📩شناسه۱۴۰۳۱۱۱۰۲۲۵۱

#محمد_صوفی_آملی_مازندرانی

🔲مولانا محمد صوفی آملی مازندرانی از سرایندگان بزرگ سده یازدهم ایران

تخلص: «محمد» و «صوفی»
زادهٔ: آمل، مازندران، ایران
رحلت: ۱۰۳۵ قمری
درگذشت: گجرات، هندوستان
پیشه: شاعر، صوفی، جهانگرد
محل زندگی: آمل، ری، اصفهان، شیراز، کازرون و هند
آثار: بت‌خانه (مجموعه اشعار منتخب از قدما) | ساقی نامه | دیوان غزلیات | همچنین دیوان اشعار (که خود او این دیوان را از اشعار خویش انتخاب و تدوین کرده است) او در ایران در سال ۱۳۴۹ به کوشش محمدعلی جمال‌زاده و در سال ۱۳۴۷ به کوشش طاهری شهاب به چاپ رسید.

✍صوفی مازندرانی در آمل تولد یافت و در جوانی بنای جهانگردی گذاشت. چندی در شهرهای ایران به سیاحت گذرانید و در کازرون از محضر شیخ ابوالقاسم کازرونی، از مشایخ صوفیان مرشدیۀ آن روزگار، بهره‌مند شد. بعد از آن قصد حج کرد و گویند ۱۵ سال در مکه ماند و سپس به هند رفت. تقی‌الدین اوحدی و ملا عبدالنبی فخر الزمانی قزوینی او را در هند ملاقات کرده‌اند و نظیری نیشابوری با وی معاشر بوده است. در هند جلال‌الدین صدر متخلص به رضایی، از میان رجال و مشاهیر هند، بیشتر با وی انس داشت و از وی کسب فیض می‌کرد، ولی با این حال او در هند مسافرت های بسیار کرده و ظاهر در احمدآباد گجرات از دنیا رفته است.

آن کله که آرزو در او انبار است
روزی بینی که جای مور و مار است

نمونه ای از اشعار طبری وی:

دل آراما اِدی ماه ناتوانِم جگر پر خار و پر خس دیدگان مهمان دستان که باتَم بی به گردنکنونش چون زنان بر سر زنانم

(ای دل آرام باز ماه ناتوانم، جگر پر از خار و پر از خس است چشمانم، همان دستان که گُفتم باشد به گردنم، اکنون مانند زنان به سر می زنم)

🌍مهاجرت به کازرون:

آب و هوای شیراز و مردم ادب‌دوست آن سرزمین، تجلی بخصوصی به شعر و ذوق عرفانی وی بخشید، اما دیری نپایید که او را طرفه‌حالتی دست داد که در میان علما و فضلا به سوء اعتقاد و زندقه و روش الحاد متهم گشت؛ بنابراین مجبور شد شیراز را به صوب کازرون ترک و در این مکان، منزل نماید.

📌مؤلف «تذکره لطائف الخیال»، شیخ مفید شیرازی، در این‌باره می‌نویسد: ملا محمد صوفی در کازرون به صحبت شیخ المحققین ابوالقاسم مشرف شده و دست ارادت به وی داده است و شیخ قصیده‌ای درباره کمالات صوفی سروده و ملا محمد هم متقابلا پاسخ او را ضمن چکامه‌ای به ردیف «سخن» داده است.

📌او که در سال ۱۰۰۰ ه.ق عازم هندوستان شد و در گجرات رحل اقامت افكند. علت اقامت صوفی در گجرات بیشتر به دلیل آن بود که میرسید جلال الدین صدر متخلص به «رضایی» كه از بزرگان آن دیار و مردان متنفذ بوده، او را نزد خود نگه داشت تا از محضرش كسب فيض نمايد (صوفي، ۱۳۴۷: ۴- ۳؛ صفا، ۱۳۷۱: ۵/ ۱۰۴۸؛ زماني شهميرزادي، ۱۳۷۱: ۱۶۷)

📌از جمله کارهای صوفی در احمدآباد گجرات انتخاب ابیاتي از شاعران گذشته بود که مجموعه­ ی آن را بتخانه نام نهاد. از مریدان محمد صوفی می­توان به عبداللطیف بن عبدالله عباسی که وطن ثانوی او احمدآباد گجرات بود، اشاره كرد که او مقدمه­ای بر بتخانه نوشت (صفا، ۱۳۷۱: ۵/ ۱۰۴۹).

📌صوفي در گجرات مورد توجه اشراف و اعيان بود ولي از ورود به جرگه­ي ملازمان آن­ها پرهيز مي­كرد. او سال­هاي عمر خود را به سرايندگي و انتخاب اشعار و كتابت گذرانيد و گاهي به مناطق مجاور گجرات مي­رفت چنان كه مدتي در اجمير نيز اقامت گزيد (ثبوت، ۱۳۸۷: ۵۱).

📌گویند وی در زمان اکبرشاه به هندوستان رفت و در احمدآباد گجرات اقامت گزید. به قصد زیارت شیخ معین الدین چشتی به اجمیر رفت و مریدان و پیروانی پیدا کرد ولی خوی عزلت گزین او را به گجرات بازگرداند. جهانگیر شاه وی را فرا خواند و او در راه در «سرهند» به علت بیماری و پیری در سال ۱۰۳۵هـ از دنیا رفت.

🟣با آن كه صوفي مازندراني در نيك­محضري يكي از سرآمدان اقران بود، هميشه ميل به تواضع داشته و از خودستايي پرهيز مي­كرده است. (طاهري شهاب، ۱۳۳۶: ۳۰۸)

📄ادعا شده است که از دیوان صوفی ۶ نسخه موجود است.

📜قصاید؛ شامل هفت قصیده مانند:
نصیرا بس ز محنت چو باد مهرگان
بدگوارست ناسازگارست
خوش آوازست و چو مار مهره‌دار و
بد ذات و گزنده زهردارست...

📜غزلیات؛ شامل ۹۱ غزل:
ز حضرت تو مرا ننگی
که این گدایی کمتر ز
از گدایی نیست
پادشاهی نیست
از آن زمان که درآمد
درون دیده من جای
بدیده تا رخ او
روشنایی نیست

📜رباعیات؛ شامل ۷۵ رباعی:
یاری که زما همه
پیوسته ز ما تهی کند پهلو
گریزست او را را
روزی ناگه بگیرم آن
زآنگونه که یوز گرسنه
بدخو را آهو را

📜ساقی‌نامه:
الا ای دل مانده از
بمستی و دیوانگی سر برآر
کار و بار
ندیدیم خیری ز
نبستیم طرفی ز دیوانگی
فرزانگی
بیا تا سر خویشتن
ز مغز خود این هر دو
بشکنیم
بیرون کنیم

🖊گرداورنده: #محسن_داداش_پور_باکر
۱۴۰۳/۱۱/۱۰
📑#پژوهش_ادملاوند
@edmolavand
📚#آوات_قلمܐܡܝܕ
📡✦‎‌‌‌࿐჻ᭂ🇮🇷࿐჻𖣔༅═─